کتاب‌فروشان در حاشیه؛ تحلیل یک تصمیم ناعادلانه
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، همواره رویدادی تأثیرگذار در صنعت نشر ایران بوده است. در سال‌های اخیر و به‌ویژه در دوران پساکرونا، بخش مجازی این نمایشگاه با استقبال خوبی از سوی مخاطبان و فعالان صنعت کتاب مواجه شد. اما تصمیم تازه شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه مبنی بر حذف کتاب‌فروشان از بخش مجازی نمایشگاه کتاب، نگرانی‌های جدی و واکنش‌های صنفی گسترده‌ای را به‌دنبال داشته است؛ تصمیمی که نه‌تنها از منظر اقتصادی بلکه از جنبه فرهنگی و عدالت توزیعی نیز جای تأمل دارد.
زنجیره‌ای که ناقص شد
در ساده‌ترین تحلیل، می‌توان گفت حذف کتاب‌فروشان، نقض مفهوم زنجیره نشر است. نشر تنها به معنای تولید محتوا توسط نویسنده و انتشار توسط ناشر نیست؛ بلکه توزیع مؤثر و دسترسی عمومی، آخرین و حیاتی‌ترین حلقه این زنجیره است. کتاب‌فروشان، نه‌فقط فروشندگان کتاب، بلکه مشاوران فرهنگی جامعه‌اند که با شناخت نیازهای مخاطب، در هدایت سلیقه فرهنگی نقش دارند.
آیا عدالت فرهنگی قربانی شده است؟
یکی از مهم‌ترین مزایای نمایشگاه مجازی، عدالت جغرافیایی در دسترسی به کتاب بود. در سال‌های گذشته، مخاطبانی از شهرهایی که امکان حضور فیزیکی در نمایشگاه را نداشتند، از طریق کتاب‌فروشان شهر خود به کتاب‌های متنوع دسترسی پیدا می‌کردند. حذف این حلقه، عدالت فرهنگی را مخدوش می‌کند و بازار را به نفع ناشران بزرگ متمرکز می‌سازد.
از اقتصاد تا اعتماد
کتاب‌فروشان مستقل، نمایشگاه را فرصتی طلایی برای بهبود فروش سالانه می‌دانند. این تصمیم، با حذف این فرصت، آن‌ها را در مسیر رکود و تعطیلی قرار می‌دهد. از سوی دیگر، مخاطبانی که با اعتماد به کتاب‌فروشان خرید می‌کردند، اکنون با سیستمی روبه‌رو هستند که پاسخ‌گویی و مشاوره در آن تضعیف شده است.
راهکارهایی برای اصلاح مسیر
- طراحی پلتفرم فروش با درگاه‌های چندگانه: ارجاع سفارش‌ها به فروشگاه‌های محلی یا ناشر اصلی بر اساس موقعیت و موجودی.
- مدل مشارکت بین ناشر و کتاب‌فروش: عرضه کتاب از سوی ناشر به فروشگاه و فروش توسط کتاب‌فروش با سهم مشخص.
- ایجاد نظام رتبه‌بندی برای فروشگاه‌ها: بر اساس دقت موجودی، سرعت ارسال و رضایت مشتریان.
- تشکیل کارگروه دائمی با حضور نمایندگان صنف: برای تصمیم‌سازی عادلانه و مشارکتی در نمایشگاه‌ها.
کلام پایانی
نمایشگاه کتاب تهران باید نماینده همه فعالان نشر باشد، نه فقط گروهی خاص. حذف کتاب‌فروشان، تصمیمی است که هم معیشت یک صنف را تهدید می‌کند و هم اعتماد مخاطب را کاهش می‌دهد. با بازنگری این تصمیم و طراحی مدل مشارکتی، می‌توان آینده‌ای روشن‌تر برای نشر کشور رقم زد؛ آینده‌ای که در آن نویسنده، ناشر، کتاب‌فروش و مخاطب، همه در کنار هم باشند.
نویسنده: محمدرضا رستمی‌فر
مدیرعامل فرهیختگان کتابسرای پدرام
نظر بدهید